کد مطلب:21617 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:10

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

معناي صحيح توكل چيست؟

«توكل» برگرفته شده از «وكالة» است. كسي كه كارش را به ديگري واگذار مي كند مُتّكِل است و زماني كه دلش از اين بابت راحت بوده و به آن كسي كه توكل مي كند، اعتماد كامل داشته باشد، او را «متوكل» گويند. پس توكل اعتماد قلبي به وكيل است. كسي كه خداوند را با تمام اوصافش (علم، قدرت، حكمت و...) شناخت، در تفويض امور خويش به او هيچ نگراني نخواهد داشت و دل او كاملاً آرام خواهد بود. البته توكل داراي مراتبي است: مرتبه اول آن است كه اعتماد او به خداوند همانند اعتماد بر وكيل باشد. مرتبه دوم آن است كه حال بنده با خداوند، همانند حال طفل با مادر خويش باشد كه جز او را نمي شناسد و تنها به او پناه مي برد. مرتبه سوم، در برابر خداوند كاملاً خويشتن را بي اختيار ببيند و به طور كلي خود را فراموش كند كه اين مرتبه، عالي ترين مرتبه توكل است. پس از آن كه آدمي به حقيقت رسيد كه {Hلا حول ولا قوة الا باللَّه H} هيچ حركت و نيرويي نيست جز آن كه به خداوند متكي است، در مرحله عمل نيز به اين حقيقت بزرگ توجه خواهد داشت. ازاين رو امور خويش را به او واگذار خواهد نمود و به او تكيه خواهد كرد. البته تصور نشود كه متوكل چون امور خود را به خدا واگذار كرده است، بايد به گوشه اي بخزد و خمود و ساكن گردد. اين بينشي انحرافي در موضوع توكل است. موحد همه اسباب را مي بيند، ولي آنها را مجريان اراده الهي و تحت مشيت او مي داند. توكل كننده انتظار ندارد كه بدون جهاد به پيروزي برسد؛ بلكه او پيروزي را در مسير جهاد و با توكل بر خدا مي بيند؛ چرا كه زمام اسباب جملگي در دست اوست. اگر ابري بالا مي آيد و باران مي بارد، بينش موحد درباره آن اين است كه اينها جملگي مجريان اراده الهي و تحت سيطره اويند؛ ولي كافر آنها را مستقل در تأثير مي پندارد. بنابراين راه كسب توكل بالا بردن ميزان معرفت به خداوند و نقش او در هستي است. كسي كه خداوند را با اوصاف كمالي اش شناخت و او را قدرتمندي با اراده در صحنه هستي ديد، ديگر تنها در قالب اسباب و علل عادي و مادي حوادث جهان را تفسير نخواهد كرد؛ بلكه مشيت نافذه او را در همه جا مي بيند و حوادث و امور را با در نظر گرفتن اين واقعيت بزرگ توضيح مي دهد. براي آگاهي بيشتر ر.ك: نقطه هاي آغاز در اخلاق عملي، آيت اللَّه مهدوي كني، ص 512 و 533 معراج السعاده، ملا احمد نراقي، ص 784 - 789 براي نمونه در آيه 159 سوره «آل عمران» خداوند بر پيامبر(ص) چنين خطاب مي كند كه: «با مسلمانان در كار مشورت كن و وقتي تصميم گرفتني، بر خداوند توكل نما». در اين آيه خداوند سخن از مشورت و نيز اخذ تصميم به ميان آورده، آنگاه توصيه به توكل كرده است؛ نه اين كه راحت بنشين و هيچ تلاشي نكن و تنها بر خداوند توكل نما. هم چنين در آيه 230 سوره «مائده» پس از ذكر تمرّد بني اسرائيل از نبرد با دشمنان فرموده است: «دو نفر [كه مورد لطف خداوند بودند] گفتند: شما بر آنان از اين در هجوم ببريد؛ چون وارد شديد حتماً بر آنان غالب و پيروز خواهيد شد و بر خداوند توكل كنيد، اگر ايمان داريد». مشاهده مي كنيد كه در اين آيه نيز، توكل همراه با حركت و تلاش مطرح شده است. در حقيقت مؤمنان در طي مسير و راهي كه خداوند مشخص كرده است، محكم گام برمي دارند و چون اين راه را با توكل بر خداوند و اعتماد بر او طي مي كنند، از هيچ چيز هراسي ندارند و مشكلات نيز نمي تواند آنان را دچار تزلزل نمايد.